Η περίπτωση του Street View αποτελεί άλλο ένα τυπικό παράδειγμα της βασικής επιχειρηματικής μεθόδου της Google: πρώτα εντοπίζει έναν τομέα που θεωρεί πως μπορεί να τοποθετήσει στο γενικό της μοντέλο και να βγάλει χρήματα, μετά «εισβάλλει» δυναμικά ξεκινώντας την εκτέλεση του σχεδίου της, και μόνο στο τέλος ρωτά για το νομικό πλαίσιο, αν δηλαδή της επιτρέπεται να κάνει ό,τι έχει αποφασίσει μόνη της και έχει ήδη ξεκινήσει να κάνει. Στην Ελλάδα το αυτοκινητάκι με την κάμερα το είδαμε πολλοί στο δρόμο, κανένας μας δεν ρωτήθηκε αν τον ενδιαφέρει να δώσει στην Google τα δεδομένα του προσωπικού χαρακτήρα, αλλά τελικά, ευτυχώς, η Αρχή Προστασίας Δεδομένων παρενέβη αποτελεσματικά.
Η ιστορία έχει επαναληφθεί ήδη κάμποσες φορές. Στην αρχή ήταν η υπηρεσία Google News: ως γνωστόν, η Google έφτιαξε μια μηχανή αναζήτησης που θα έψαχνε τα sites εφημερίδων και Τύπου εν γένει ανά τον κόσμο και θα αναπαρήγαγε τους τίτλους των ειδήσεων και τις 4-5 πρώτες γραμμές τους. Προφανώς εισόδημα για την Google θα πραγματοποιούνταν από τις επισκέψεις στην δική της ιστοσελίδα, που κατά κάποιο τρόπο θ’ αποτελούσε παγκόσμιο portal ενημέρωσης. Αυτή η επιχειρηματική όμως μέθοδος είναι πολύ πιθανό να παραβιάζει τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας των εφημερίδων και των επιχειρήσεων Τύπου, τις οποίες η Google ουδέποτε ρώτησε, αν μπορεί να έχει τόσο μαζικά πρόσβαση στο on-line Περιεχόμενό τους. Η Google ουδέποτε έλαβε υπόψη της τον κίνδυνο αυτόν, απλά ρίχτηκε με τα μούτρα στη δουλειά. Στις περισσότερες χώρες του κόσμου πράγματι δικαιώθηκε. Στο Βέλγιο έχασε όμως τη δίκη, και νέα Βελγίου δεν θα βρείτε ποτέ στο Google News.
Το ίδιο συμβαίνει και με τα Google Books. Η Google αποφάσισε να σκανάρει και ν’ ανεβάσει στο ιντερνετ κάθε ένα βιβλίο που εκδόθηκε ποτέ στον κόσμο (εντάξει, αρχικά στην Αμερική). Αντί πρώτα να ρωτήσει αν κάτι τέτοιο είναι σύμφωνο με τη νομοθεσία για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, αυτή άρχισε αμέσως το σκανάρισμα και μόλις έφτασε σε κάποια λίγα εκατομμύρια βιβλίων αναγκάστηκε να συμβιβαστεί (εκτός Δικαστηρίου) με τους εκδότες. Αυτός όμως ο εξωδικαστικός συμβιβασμός μπορεί τελικά να μην την σώσει εντελώς, αφού εκδότες αλλού στον κόσμο, βιβλιοθήκες αλλά και Επιτροπές Ανταγωνισμού έχουν αρχίσει να κινητοποιούνται.
Τέλος, ίδια περίπου ίσως συμβούν και με τα Adwords, τη βασική επιχειρηματική καινοτομία και πηγή εσόδου της Google. Ως γνωστόν, η Google για να πραγματοποιήσει εισόδημα από την τεράστια επιτυχία της μηχανής αναζήτησής της, την οποία όμως δεν χρεώνει στους πελάτες-επισκέπτες του site της, επινόησε τα Adwords. Σύμφωνα με τη βασική τους θεωρία, μπορεί κάθε διαφημιζόμενος να εμφανίζεται παραπλεύρως των αποτελεσμάτων αναζήτησης που σχετίζονται με το αντικείμενό του. Το νομικό πρόβλημα εδώ είναι ότι η Google, και πάλι χωρίς να ρωτήσει, για να κάνει πιο ελκυστική την υπηρεσία της δίνει τη δυνατότητα ν’ αγοραστούν search words που στην ουσία είναι κατοχυρωμένα σήματα ή εμπορικές επωνυμίες ανταγωνιστή. Δίνει για παράδειγμα στη BMW το δικαίωμα να εμφανίζεται διαφημιζόμενη παραπλεύρως σε αναζήτηση για Mercedes. Έτσι όμως εμπορικά σήματα χρησιμοποιούνται για όφελος ανταγωνιστή. Η πρακτική αυτή, ενώ στην αρχή είχε κριθεί νόμιμη στις ΗΠΑ και καθιερώθηκε, τώρα σιγά-σιγά αρχίζει ν’ αναθεωρείται, ενώπιον Ευρωπαϊκών και άλλων δικαστηρίων.
Αυτό που θέλω να πω με τα παραπάνω παραδείγματα είναι ότι το βασικό μοντέλο επιχειρηματικότητας σε περιβάλλον Web 2.0 διαμορφώνεται περίπου ως εξής: αγνόησε αρχικά το νομικό πλαίσιο που ίσως δεν σε εξυπηρετεί, ανέβασε την υπηρεσία, γίνε μεγάλος γρήγορα στον τομέα, και μετά διαπραγματεύσου για να συμμαζέψεις τα προβλήματα που η, ίσως παράνομη, επιχειρηματικότητά σου δημιούργησε.
Το μοντέλο αυτό φαίνεται πως ακολουθείται από όλους. Το YouTube προσβάλλει κατά κόρον δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας τρίτων, αλλά στο τέλος διαπραγματεύτηκε συνολικά με τους μεγαλύτερους παρόχους Περιεχομένου και έλυσε το πρόβλημά του. Η Apple εφαρμόζει τις γνωστές της στρατηγικές «κλειδώματος» του πελάτη (το iPod αρχικά συνεργαζόταν μόνο με τα iTunes, τα iTunes ακόμα περιορίζουν την αγορά αναλόγως «εθνικότητας» της IP σε αντίστοιχα «εθνικά» καταστήματα) μέχρι που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρενέβη. Και φυσικά, οι πάροχοι P2P υπηρεσιών ( του τύπου Napster, Kazaa, Pirate Bay) πρώτα ανέβασαν τα site τους και διευκόλυναν εκατομμύρια ανταλλαγές περιεχομένου, και μετά τα δικαστήρια τους εξήγησαν ότι το επιχειρηματικό τους μοντέλο είναι, βασικά, παράνομο.
Ίσως υπάρχει επομένως μια εγγενής παραβατικότητα στην τεχνολογική / Web 2.0 επιχειρηματικότητα. Στις περισσότερες των περιπτώσεων νέες ιδέες ξεκινούν να υλοποιούνται, μόνο για να διαπιστώσουν στην πορεία ότι παραβιάζουν κάποια διάταξη νόμου. Ίσως η σύγκρουση να είναι αναπόφευκτη. Οι διατάξεις νόμου ρυθμίζουν μια άλλη πραγματικότητα, που η Web 2.0 επιχειρηματικότητα έρχεται ν’ ανατρέψει. Οι νέες καταστάσεις επιβάλλουν νέους κανόνες. Οι παλαιοί κανόνες προορίζονται να προστατεύσουν τους παλαιούς επιχειρηματίες. Το παλαιό νομικό πλαίσιο θ’ ανατραπεί από όσους πρωτοπόρους αντιληφθούν τους περιορισμούς του και του επιτεθούν αποτελεσματικά. Αυτή είναι η μια εξήγηση του φαινομένου.
Η άλλη εξήγηση είναι πιο «πεζή»: η αγορά έχει πλέον παγιωθεί παγκοσμίως, και δεν μπορούν να βγουν εύκολα πολλά χρήματα από «συνηθισμένες» νέες ιδέες. Οι ήδη υπάρχουσες επιχειρήσεις προσπαθούν συνεχώς ν’ ανανεωθούν και να επεκταθούν, αναπτύσσοντας οι ίδιες την «αναμενόμενη» επιχειρηματικότηα που συμφωνει με το νομικό πλαίσιο και τις εύλογες προσδοκίες των πελατών τους. Για να μπει νέος παίκτης στην αγορά οφείλει να σπάσει τους κανόνες με τρόπο ανατρεπτικό, που θα συνεπάρει (και θα αποσπάσει) πελάτες. Αλλιώς, θα γίνει ένας ακόμα από τους ίδιους, με μικρές προσδοκίες κέρδους.
Η αγορά νέων τεχνολογιών βασανίζεται από νομικά προβλήματα. Άλλοτε αυτά αφορούν το Δίκαιο προστασίας του Ανταγωνισμού (βλ. και το άρθρο του Economist με τον εύγλωττο τίτλο, Technology and antitrust: here we go again, 09.05.2009) άλλοτε άλλους τομείς Δικαίου (συνήθως, προστασίας της Διανοητικής Ιδιοκτησίας / Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα). Παρότι κάτι τέτοιο ίσως τελικά είναι αναπόφευκτο εξαιτίας τόσο του «νέου» τους όσο και του δυναμισμού τους, το γεγονός είναι κάτι που κάθε νέος επιχειρηματίας, ιδίως σε περιβάλλον Web 2.0, οφείλει να έχει υπόψη του.
Σχόλια